Dziecko z Autyzmem i zespołem Aspergera w przedszkolu

 

          Zacznijmy od krótkiego wyjaśnienia, czym się charakteryzuje autyzm i zespół Aspergera. Przede wszystkim nie są to choroby, lecz całościowe zaburzenia rozwoju. Autyzm definiuje triada zaburzeń (w oparciu o kryteria diagnostyczne Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10): oznaki sztywności, braku elastyczności i płynności w przebiegu procesów myślowych i zachowania (tu również stereotypowe zachowania); zaburzenia rozwoju języka i wszelkich form komunikowania się; zaburzenia relacji społecznych. Zespół Aspergera wydaje się być jednostką lepiej rokującą na przyszłość, gdyż cechuje ją umiejętność słownego komunikowania się, mowa i rozumienie są tu zazwyczaj prawidłowo rozwinięte.

 

            Dzieci z autyzmem lub zespołem Aspergera często nie potrafią się dostosować do wymagań, choć bardzo tego chcą. Jeżeli już coś „zakodowały” sobie w głowie, czegoś się nauczyły (np. Najpierw pije, a dopiero potem siada do jedzenia), ciężko będzie im to zmienić, nie potrafią wyjść poza swój schemat. Stereotypie możemy podzielić na: ruchowe (powtarzalne ruchy ciała, które pozwalają uzyskać komfort w odczuwaniu czy kontrolę nad emocjami lub pomóc w wyrażeniu emocji, np. machanie rękami, nawijanie włosów na palec), poznawcze (powtarzalne czynności, np. liczenie w myślach schodów, zapamiętywanie tablic rejestracyjnych) oraz zachowania kompulsywne (które łączą się z poczuciem przymusu, niemożność realizacji takiej potrzeby powoduje dyskomfort i napięcia, mogą to być np. zamykanie wszystkich otwartych drzwi, wchodzenie na schody zawsze prawą nogą). Stereotypowe zachowania często mogą zaskakiwać, być dla nas niezrozumiałe, jednak początkowo nie będziemy w stanie ich zmienić. Zmiany budzą w ludziach z zaburzeniami autystycznymi strach i niepokój. Z czasem jednak cierpliwością i wzmocnieniami pozytywnymi (np. pochwała, nagroda – sytuacja, która sprawia, że dane zachowanie będzie pojawiało się częściej) można wypracować małą zmianę.

 

           Dzieci z autyzmem czy zespołem Aspergera zazwyczaj rozumieją wszystko dosłownie, myślą konkretnie, nie są w stanie zrozumieć żartów, ironii, metafor czy związków frazeologicznych (np. Rzuć na to okiem). Zdarza się, że nie potrafią używać ani odczytywać u innych mowy pozawerbalnej  (mimika, gesty, ton wypowiedzi). Lepiej więc zamiast krzyku, wypowiedzieć w stronę dziecka (będąc naprzeciw jego twarzy) słowa: Nie podoba mi się twoje zachowanie. Polecenia powinny być krótkie, proste, mówione zrozumiałym dla dziecka językiem. Dzieci z Autyzmem i zespołem Aspergera często nie potrafią też kłamać, są więc szczere, czasem aż do bólu, ale także łatwowierne.

 

            Zachowania aspołeczne mogą objawiać się strachem przed nieznaną osobą, uciekaniem przed obcym, agresją, brakiem kontaktu wzrokowego czy unikaniem dotyku. Niektóre osoby z autyzmem czy zespołem Aspergera mogą mieć problem z zabawą nie tylko z drugą osobą, ale również blisko niej. Może to być spowodowane strachem, ale także zbyt intensywnym odbieraniem bodźców z otoczenia – zapachu, ruchu, dźwięku, dotyku (układ nerwowy w autyzmie i ZA jest dużo bardziej wyczulony niż u osób w normie rozwojowej, a jednocześnie nie umie ignorować bodźców nieistotnych). Choć osoby z tego typu zaburzenia mają zazwyczaj prawidłowo rozwinięte narządy zmysłów, jednak odbiór informacji z otoczenia nie przebiega u nich prawidłowo. Jedne osoby uwielbiają się huśtać, bujać, wszędzie ich pełno, drugie zaś preferują siedzący tryb życia, często kręci im się w głowie – to zmysł równowagi płata im figle. Zaburzony może być również zmysł czucia powierzchniowego – delikatne dotknięcie może powodować ból, a nieoczekiwany dotyk strach lub wstręt, lub wręcz przeciwnie mogą odczuwać ciągłą potrzebę dotykania czegoś, zwłaszcza rzeczy o wyrazistej fakturze. Wzrok również może płatać figle – dzieciom z autyzmem i zespołem Aspergera może się wydawać, że świat składa się z miliona obrazów, które wirują, przeskakują, przerażają… Ale mogą mieć również wrażenie, że świat jest zbyt mało ruchliwy, ciemny, szary. Słuch również może być bardzo czuły lub przeciwnie – stale jest dla nich za cicho, szukają więc miejsc pełnych hałasu, gdyż mózg domaga się większej porcji dźwięku. Zdarzają się również problemy ze zmysłem smaku i węchu – dzieci ze spektrum autyzmu mogą akceptować potrawy tylko o określonej konsystencji czy jeden rodzaj mięsa, z drugiej strony mogą być w stanie zjeść wszystko, nawet rzeczy niejadalne (np. papier) i to ze smakiem. Czasem nadmiernie odczuwają woń proszku, perfum, kawy, ludzkiego oddechu, niektórym zaś może doskwierać brak zapachów w otoczeniu. W powyższych przypadkach mamy do czynienia z dwoma przeciwnymi reakcjami – nazywamy je: nadwrażliwością i niedowrażliwością sensoryczną.  

 

Jak byśmy funkcjonowali, gdybyśmy słyszeli każdy dźwięk tak samo wyraźnie jak rozmowę tuż obok, dotyk sprawiałby ból, zapachy przyprawiałyby o mdłości, a ruch ludzi sprawiałby wrażenie przebywania na karuzeli? Między innymi z takimi problemami zmaga się na co dzień dziecko z Autyzmem i Zespołem Aspergera.

 

Katarzyna Piaścik

 

1. "Dziecko z Autyzmem i zespołem Aspergera w przedszkolu ogólnodostępnym" w: Bliżej przedszkola nr 1.184/2017, s. 6-9.

 

2. Nie jestem kosmitą. Mam zespół Aspergera, Ławicka Joanna, Wyd. Seven Heroes, Wrocław 2016.